Żerniki Dolne i zbór w Sieczkowie – majątek Erazma Różyckiego

W Kielcach na rogu ulic św. Leonarda i T. Kościuszki znajduje się wielki gmach banku. W sieni, gdzie znajdują się schody na wyższy poziom, ponad bankomatami umieszczono dwie tablice kamienne. Jedna z nich poświęcona jest pamięci Erazma Różyckiego, prezesa i założyciela kieleckiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Jego postać związana z Kielcami i Kielecczyzną – jak również z Powstaniem Listopadowym, jest mocno, lecz dziś wymaga przypomnienia. Oto fragment odnośny dot. jego majątku pod Stopnica – Żernik Dolnych, pochodzący z książki op mieście i gminie Stopnica:

{…} Po śmierci Jana Zborowskiego w 1586 r. majątek „prywatny” rodu w tym wieś Żerniki Dolne, otrzymał zapewne jego brat Andrzej Zborowski. Wieś kupił od niego dziedzic sąsiadującego majątku Grzymała i Sieczków, Jan Karwicki herbu Łabędź, syn Stanisława Karwickiego, założyciela zboru w Sieczkowie.

Jan Karwicki żonaty był z Krystyną z Orzechowskich, z którą miał dwóch synów, Pawła i Stanisława. Majątek po jego śmierci trzymała wdowa, odnotowana w 1633 r. jako patronka (świecka opiekunka) zboru sieczkowskiego[1].

W roku 1653 jako patrona zboru odnotowano już Stanisława Karwickiego zmarłego w 1683 r. Był on żonaty dwukrotnie: z pierwszą nieznaną miał syna Jana i córki: Anna wydana za Stefana Laskowskiego i Karolina, żona Piotra Morsztyna i Aleksandra, żona Maksymiliana Morsztyna. Druga małżonką została Anna Rejówna z Nagłowic, z ktorą miał synów: Andrzeja podczaszego inowrocławskiego (1688), dziedzica Więckowic (1697) i Stanisława, cześnika sandomierskiego (1688), podkomorzego sandomierskiego (1713). Tenże Stanisław miał wiele dzieci, z których córka Zofia Anna Karwicka w 1720 r. wydana została za Aleksandra Różyckiego.

Nieco wcześniej, w 1711 r. Andrzej Różycki (zm. 1749) urodzony ok. 1682- zm. 1749 r.), w (1711) ożenił się z Aleksandrą Ludwiką z Duninów Karwickich (zm. 13 IV 1782), córką Stanisława Karwickiego, pisarza politycznego, która wniosła mu w wianie wsie Kostki Wielkie i Kostki Małe, wsie położone koło Buska-Zdroju. W roku 1713 trzymał część wsi Bosowice, ale już w dwa lata potem (1715) dokonał z braćmi działów rodzinnych, i w drodze zamiany, stał się pełnoprawnym właścicielem Bosowic, Toporowa, Woli Bosowskiej oraz Dąbrówki. Jego małżonka (Ludwika z Różyckich) w 1736 r. odziedziczyła wraz z siostrami po zmarłym bracie Janie Stanisławie Karwickim wsie Chałupki, Grzymała, Sieczków i Żerniki Dolne. Po uregulowaniach majątkowych z siostrami, dobra te przekazała mężowi.

W ten sposób powstał znaczny majątek ziemski obejmujący znaczną część obszaru parafii katolickich Kargów i Tuczępy, który w naturalny sposób dzielił się na część zachodnią z siedzibą w Bosowicach i część wschodnią z centrum w Grzymale (vel Sieczkowie). W Rejestrze diecezjów Franciszka Czajkowskiego z lat 1783-1794 jako dziedzic tego zwartego kompleksu wykazany został Ludwik Różycki[2].

Był on w roku 1718 ożeniony z Teofilą Marią z Ożarowskich, z która miał synów: Joachima Andrzeja, dziedzica Żernik Dolnych oraz córkę Pelagię (ur. 1802). Majątek otrzymał Joachim Różycki (zm. 1818 r.) żonaty był z Antoniną Joanną Teklą z Bobrowskich h. Boleścic, z którą miał syna Erazma, odnotowanego jako dziedzica Żernik Dolnych i Zagórzyc[3].

Był on kapitanem tzw. krakusów, to jest oddziału polskiej jazdy utworzonej przed kampanią Napoleona na Rosję; po wojnie został sędzią pokoju okręgu szydłowskiego[4], uczestnikiem powstania 1831 r., a potem długo prezesem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Kielcach. Był żonaty z Aleksandrą Chwalibóg z Wróblowic herbu Strzemię, z którą miał córki: Karolinę Teresę, Teresę Joannę (ożenioną z Wojciechem Antonim Laskowskim z Laskowa h. Korab), Maria Józefa (Stanisław Edmund Maria Taylor h. wł.), oraz synów Erazma, Ignacego i Henryka. Jego córka jego Karolina z mężem Antonim Laskowskim kupili w 1854 r. część wsi Opatkowice Murowane. Po śmierci męża córka wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. W roku 1884 Erazm odkupił dwór opatkwicki, gdzie przeniósł się i gdzie zmarł.

Jest pochowany w Mierzwinie. W tamtejszym kościele parafialnym znajduje się tablica pamiątkowa jemu poświęcona o następującej treści:

„ŚP. ERAZM RÓŻYCKI

WŁAŚCICIEL DÓBR, B. OFICER WOJSK POLSKICH

B. CZŁONEK RADY STANU KRÓLESTWA POLESKIEGO,

B. PREZES DYREKCJI KIELECKIEJ TOWARZYSTWA KREDYTOWEGO ZIEMSKIEGO

URODZONY W ŻERNIKACH DOLNYCH R. 1806

ZMARŁ W OPATKOWICACH MUROWANYCH D. 4 CZERWCA 1893 R.

PROSI O WESTCHNIENIE DO BOGA”.

Przed śmiercią sprzedał podstopnicki majątek, a schedę po nim wziął Henryk Różycki, cieszący się opinia doskonałego gospodarza. Był prezesem Rady Nadzorczej Syndykatu Rolniczego w Kielcach. Żonaty był z Heleną z Łuniewskich, z którą miał trzy córki: Annę, Marię i Aleksandrę oraz synów Jerzego, Edwarda i Henryka[5].

W spisie ziemian z w 1930 r. wieś Żerniki Dolne nie została wymieniona, a Henryk Różycki wskazany został jako dziedzic majątku dziedzic wsi Opatkowice Murowane[6].

Lokalizację dworu w Żernikach Dolnych możemy oprzeć o Mapę Galicji Zachodniej (1804). Wieś leżała przy trakcie ze Stopnicy przez Kargów do Szydłowa, na północ od wsi krzyżował się ze strumieniem, na którym wzniesiono na zachód od niego duży staw. Wieś oszacowane na 32 domy, 20 mężczyzn i 12 koni, domy zlokalizowano przy rozciągniętej się  równoleżnikowo ulicy wiejskiej. Po stronie południowo-wschodniej stawy, w południowo-zachodniej części wsi znajdował się zespół dworski. Zabudowa stała ogrodzonym dziedzińcu zbliżonym do prostokąta„.