by : D.Kalina, R.Mirowski

Miasto i gmina Busko-Zdrój. Dzieje i zabytki

Published Date : 12.2014

:

: Polski

: Polski
: 978-83-64577-04-8

Od autora

Dziedzictwo kulturowe to nic innego jak dobro publiczne, istotny czynnik życia i działalności człowieka, stanowiący dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń, ale także czasów nam współczesnych. Ma ono tę cechę, że przejawia się tak w dziełach o dużej skali oddziaływania, jak i na terenie tak zwanych małych Ojczyzn.
Pod tym pojęciem kryją się zabytki materialne i niematerialne. W tej pierwszej kategorii znajdujemy zabytki ruchome, dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, zabytki archeologiczne, w tym cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej, artystycznej oraz zabytki nieruchome – krajobraz kulturowy, układ urbanistyczny, ruralistyczny z zespołami budowlanymi, dzieła architektury i budownictwa, także obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty, elektrownie i inne zakłady przemysłowe, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Druga kategoria zabytków, tj. niematerialnych jest niezwykle delikatna – obejmuje ona lokalne tradycje, zwyczaje, wierzenia, nazwy własne punktów topograficznych i inne. Jest ona bardzo zagrożona poprzez zbliżenie się odległych kultur do naszych małych światów – domów rodzinnych, wsi i miasteczek. A właśnie świadomość odrębności wielu małych społeczności lokalnych, rozumienie i pamiętanie drobnych wydarzeń historycznych, w tych rozsianych po całym kraju miejscowości, jest osnową duchowości, którą zwykliśmy nazywać świadomością narodową. Początki Buska-Zdroju bezsprzecznie związane są z dwoma rycerskimi synami, pochodzącymi
z rycerskiego rodu Janina, Dersławem i Witem, którzy dziedziczyli po nieznanym nam bliżej ojcu przynajmniej dwie znane nam osady: Busk i  Chodel, czyli Busko i Chotelek. Z nich Wit wybrał drogę kapłana i w przyszłości „zasiadł stolec biskupi w Płocku”, zaś
jego brat ufundował w ich osadzie zgromadzenie zakonne. On to sprowadził konwent premonstrateński do Buska, oddając mu najpierw prawo
kolatorskie względem miejscowego kościoła, a potem zapisał mu całą swoją majętność. Gdy zginął w Ziemi Świętej jako rycerz Chrystusa, w życie weszły postanowienia jego testamentu. Żona jego, z własnej woli, przywdziała welon zakonny, a jej majątek, pozostawiony przez jej zmarłego małżonka, jako wiano i posag, przekazała utworzonemu klasztorowi.
Najstarszą publikacją dotyczącą dziejów Buska jest wydane w 1752 r. przez Antoniego Józefa Daniela Kraszewskiego, opata witowskiego (1708–1758) i głównego historyka zakonu, dwutomowe dzieło o długim tytule zaczynające się od słów: Życie świętych i w nadziei świątobliwości zeszłych sług boskich zakonu premonstrateńskiego…. W kilka lat potem (1756) wyszła drukiem inna książka, nosząca tytuł: Konserwacja kościoła
dwoiakiego albo błogosławieństwo konsekrujących na usługi Boga przy uroczystościach poświęcenia kościoła w Busku7. Obie te pozycje dotyczą dziejów konwentu w Busku, a pozostawały przez wiele lat zapomniane.
Z kolei pierwszy opis miasta i jego okolic napisał Jan Filip von Carosi w 1776 r. Dzieło to wydane zostało nieco później, zawiera w sobie pierwsze opisanie wód mineralnych w Busku-Zdroju. W roku 1787 do Buska zjechał tenże król podczas swojej podróży na Ukrainę. Władcę naszego przywitała w progach klasztoru przełożona zakonu norbertanek, Konstancja Kochanowska wraz z trzema siostrami. Ponadto monarsze przedstawili się margrabiostwo Wielopolscy oraz księża: Franciszek Ossowski – kustosz i opiekun królewskich inwestycji w Busku i Andrzej Gawroński – kanclerz i sekretarz Komisji Kruszcowej. Wielkie wydarzenia historyczne, jakie miały miejsce z końcem XVIII i początkiem XIX wieku – upadek Rzeczypospolitej, okupacja austriacka, wojny napoleońskie, skutecznie zatrzymały na czas jakiś zainteresowania samym Buskiem, jak i jego  salinami. Całkiem nieoczekiwanie nastąpił kres istnienia szacownego klasztoru norbertańskiego w dziedzictwie Dersława z Buska. Stało się to w bezpośrednim związku z reorganizacją podziału kościelnego na terenie Małopolski, dokonaną w roku 1818. W ówczesnej sytuacji politycznej Papież wyraził zgodę na uposażanie nowo utworzonych diecezji: sandomierskiej i podlaskiej, kosztem kasacji 47 klasztorów. W konsekwencji, w latach następnych 1818–1819, rząd Królestwa Polskiego przeprowadził likwidację tychże klasztorów z przejęciem ich majątków. W liczbie przeznaczonych do supremacji dóbr poklasztornych znalazł się również i klasztor norbertanek w Busku.

Niniejsza książka jest już trzecim spotkaniem z dziejami tego niezwykle interesującego miejsca, jakim jest Busko-Zdrój, jego okolica – i szerzej – całe Ponidzie. Od roku 2004 organizowane były przez Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach, cyklicznie co rok, konferencje popularno-naukowe, których efektem były m.in.: wystawa archeologiczna w Buskim Muzeum Regionalnym, wystawy grafik R. Mirowskiego poświęconych zabytkowej architekturze w Łazienkach Henryka Marconiego czy wydawnictwo: Z dziejów budownictwa rezydencjonalno-obronnego na terenie gminy Busko-Zdrój. Obecnie wydawane są dwie książki poświęcone historii Buska-Zdroju D. Kaliny pt. Busko i jego Zdrój (2011) i R. Mirowskiego: Album Buski (2011) oraz książka posesyjna wydawana przez parafię Niepokalanego Poczęcia NMP w Busku-Zdroju.

Spis treści

Dariusz Kalina : Dziedzictwo kulturowe miejscowości na terenie gminy Busko-Zdrój

  • Zarys dziejów
  • Od autora
  • Warunki naturalne
  • Badania archeologiczne
  • Podziały administracyjne
  • Podział administracji państwowej
  • Podział administracji kościelnej
  • Parafia w Balicach
  • Parafie w Busku-Zdroju
  • Kościół parafialny pw Niepokalanego Poczęcia NMP
  • Kościół filialny pw św Leonarda
  • Kościół w Chotelku
  • Parafia w Dobrowodzie
  • Parafia w Janinie
  • Kaplica w Widuchowej
    Parafia w Szańcu
    Klasztor kamedułów
    Parafia w Szczaworyżu
    Busko-Zdrój
    Wieś Busko
    Miasto lokacyjne Busko
    W wieku XIV
    W XVII wieku
    Dzieje wsi

    • Baranów
    • Bilczów
    • Biniątki
    • Błoniec
    • Bronina
    • Budzyń
    • Chotelek
    • Dobrowoda
    • Elżbiecin
    • Gadawa
    • Galów
    • Janina
    • Kameduły
    • Kawczyce
    • Kołaczkowice
    • Kostki Duże
    • Kostki Małe
    • Kotki
    • Las Winiarski
    • Łagiewniki
    • Mikułowice
    • Młyny
    • Nowa Wieś
    • Nowy Folwark
    • Oleszki
    • Olganów
    • Owczary
    • Palonki
    • Pęczelice
    • Podgaje
    • Radzanów
    • Ruczynów
    • Siesławice
    • Skorzów
    • Skotniki Duże
    • Skotniki Małe
    • Słabkowice
    • Służów
    • Szaniec
    • Szczaworyż
    • Wełecz
    • Widuchowa
    • Wolica
    • Zbludowice
    • Zbrodzice
    • Zwierzyniec
    • Żerniki Górne

    Busko i jego zdrój na starej pocztówce (ze zbiorów Krzysztofa Lorka)
    Wykaz skrótów
    Bibliografia

    Roman Mirowski: Zabytki miejscowości gminy Busko
    Od autora
    Busko-Zdrój
    Zabytkowy układ urbanistyczny
    – osada Busko
    – Busko „klasztorne”
    – miasto lokacyjne
    – Busko – uzdrowisko Rzewuski i Marconi
    2 połowa wieku XIX i przełom stuleci
    Busko międzywojenne i powojenne
    Zabytki architektury sakralnej
    – kościół parafialny
    Kościół pierwszy – romański
    Kościół drugi – gotycki
    Kościół trzeci – „fodydziński”
    Kościół czwarty – „klasycystyczny”
    – Klasztor
    – kościół św Leonarda
    – kaplica zdrojowa
    – synagoga
    Zabytkowe budynki mieszkalne i użyteczności publicznej w mieście
    – budynki: Plac Zwycięstwa  i ul Bohaterów Warszawy ,  i
    – budynki przy Rynku (obecnie Plac Zwycięstwa) i ulicy wiodącej do
    Zdroju
    Zabytkowe budynki buskiego zdroju
    – „Łazienki” Marconiego
    Szpital św Mikołaja
    Szpital Dziecięcy „Kolonia Górka”
    – dawna ulica Zakładowa (obecnie -go Maja)
    – figury przydrożne
    Baranów
    Bilczów
    – dwór
    – figury przydrożne
    Biniątki
    Błoniec
    Bronina
    – figury przydrożne
    Budzyń
    – dwór
    Chotelek
    – kościół
    Dobrowoda
    – kościół parafialny
    – dzwonnica 0
    – figury przydrożne
    – nieistniejący dwór
    Elżbiecin
    Gadawa
    – dwór
    – figura św Jana Nepomucena
    Galów0
    – dwór
    – figura św Jana Nepomucena
    Janina
    – kościół parafialny
    – dzwonnica
    – figury przydrożne
    – nieistniejący dwór
    Kameduły
    – nieistniejący klasztor
    – klasztorny kościół
    Kawczyce
    Kołaczkowice
    – dwór
    Kostki Duże
    – dwór
    Kostki Małe
    Kotki
    – dwór
    – figury przydrożne
    Las Winiarski
    Łagiewniki
    – dwór
    Mikułowice
    – dwór
    – budynek szkoły z roku 0
    Młyny
    – dwór
    – młyny
    – figury przydrożne
    Nowy Folwark
    Nowa Wieś
    Oleszki
    Olganów0
    Owczary
    – dwór
    Palonki
    – dwór
    Pęczelice
    – dwór
    – figury przydrożne
    Podgaje0
    Radzanów
    – dwór
    Ruczynów
    Siesławice
    – dwór
    Skorzów
    Skotniki Małe i Duże
    – skotnickie młyny
    – figury przydrożne
    Słabkowice
    – dwór
    – figury przydrożne
    Służów
    Szaniec
    – kościół parafialny
    – kaplica św Antoniego
    – dzwonnica
    – kaplica cmentarna i cmentarz 0
    – dwór
    – nieistniejący dwór
    – dawny folwark 0
    – figury przydrożne 0
    Szczaworyż
    – kościół parafialny
    – kaplica
    – grodzisko
    – nieistniejący dwór
    – poczta 0
    – figury przydrożne 0
    Wełecz0
    – dwór
    – figura przydrożna
    Widuchowa
    – kościół pod wezwaniem Najświętszej Panny Marii
    – kapliczka i figury przydrożne
    – dwór
    Wolica
    Zbludowice
    – ujęcie wody
    Zbrodzice
    Zwierzyniec
    Żerniki Górne
    – dwór
    – figury przydrożne
    Zarys bibliografii
    Zabytki gminy Busko-Zdrój

Customer Reviews

No reviews available

Post Your Review

Opinie

Czadu, więcej czadu

- Adam