EDD 2004

ROK 2004

Dziedzictwo Przemysłowe

Zasoby dóbr dziedzictwa przemysłowego obejmują 290 obiektów, w rejestrze zabytków znajduje się 82 obiekty.  Jest to jeden z najbardziej uprzemysłowionych terenów na obszarze dawnej Rzeczpospolitej Polskiej. Najstarszym zabytkiem są  Krzemionki Opatowskie, czyli neolityczne kopalnie krzemienia, odkryte w 1922 r. Były eksploatowane około 3000 – 1800 przed Chr., a w ich obrębie zlokalizowano około 3000 szybów. Zabytek ten w 1994 r. został uznany za pomnik historii, a ponadto został zgłoszony przez rząd RP do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO (procedura jest w toku). W tym województwie znajdują się także liczne stanowiska dymarskie z czasów rzymskich. Kontynuowane są badania archeologiczne, a ich dotychczasowym plonem jest odkrytych około 6000 stanowisk dymarskich. Od czasów średniowiecza rozwijał się tu Staropolski Okręg Przemysłowy. Był to największy na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej okręg przemysłowy związany z eksploatacją i przetwarzaniem rud metali, głównie rudy żelaza wydobywanej od połowy XV wieku do XVI/XVII wieku i rudy ołowiu (od XIV do XVI/XVII wieku). Zewidencjonowanych jest 29 obiektów zabytkowych obiektów związanych z hutnictwem (5 hut, 3 odlewnie, 5 walcowni i pudlingarni, 4 wapienniki, 12 zakładów wielkopiecowych), natomiast w rejestrze zabytków znajdują się następujące: wielki piec w Kuźniakach, zespół przemysłowy w Samsonowie, zespół przemysłowy w Sielpi Wielkiej (wszystkie w pow. kieleckim) i zespół wielkiego pieca w Starachowicach. Wszystkie te zabytki pochodzą z XIX wieku. Zachowało się 45 kuźni z tego 2 wpisano do rejestru zabytków. Na tym terenie znajdują się zabytki kolejnictwa, a głównie dwie linie wąskotorowe: Jędrzejowska i Starachowicka, wpisane do rejestru zabytków wraz z zespołami stacyjnymi, mostami, wiaduktami.

Wykaz obiektów (przygotowany przez Annę Piasecką, dr Romana Mirowskiego i Janusza Cedro)

­         Białogon – Zakłady Białogońskie z 1. połowy XIX w., obecnie Kielecka Fabryka Pomp – budynki produkcyjne, układ wodny ze stawem i kanałem roboczym, zakładowe osiedle mieszkaniowe

­         Bobrza, gmina Miedziana Góra,  ruiny hal fabrycznych i mur oporowy zakładu wielkopiecowego

­         Brody Iłżeckie – zrekonstruowany zalew z tamą, budynek administracyjny

­         Doły Biskupie, gmina Kunów,  pozostałości fabryki tektury „Witulin” wraz z układem wodnym i osiedlem robotniczym

­         Kielce, trzy nieczynne kamieniołomy – rezerwaty geologiczne „Kadzielnia”,       „Wietrznia” i „Ślichowice”

­         Krzemionki Opatowskie – rezerwat archeologiczny i Muzeum Neolitycznego Górnictwa

­         Kuźniaki, gmina Strawczyn, ruiny wielkiego pieca wraz z układem wodnym

­         Maleniec, gmina Ruda Maleniecka, zespół walcowni i gwoździarni

­         Nietulisko Fabryczne, gmina Kunów,  pozostałości zespołu walcowni wraz z układem wodnym

­         Parszów, gmina Wąchock, pozostałości zakładu wielkopiecowego wraz z układem wodnym

­         Samsonów, gmina Zagnańsk, ruiny zakładu wielkopiecowego „Huta Józefa”

­         Sielpia Wielka, gmina Końskie, zespół walcowni i pudlingarni wraz z układem wodnym i osiedlem przyfabrycznym

­         Skarżysko-Rejów, pozostałości wielkiego pieca wraz z układem wodnym

­         Starachowice – zabudowania dawnych zakładów metalurgicznych obejmujące wielki piec i halę lejniczą a także pozostałości walcowni i pudlingarni wraz z układem wodnym i osiedlem przyfabrycznym

­         Stara Kuźnica, gmina Końskie, kuźnica wodna wraz z układem wodnym

Szlaki turystyczne:

Szlaki tematyczne turystyki industrialnej obejmują obszar staropolskiego okręgu przemysłowego w dorzeczu rzek:

1. Szlak „Doliny Kamiennej”: Bliżyn-Skarżysko-Parszów-Starachowice-Brody-Doły Biskupie – Nietulisko
2. Szlak „Doliny Bobrzy”: Bobrza-Samsonów- Kielce-Białogon
3. Szlak „Dolina Czarnej”: Niekłań – Staporków – Sielpia – Ruda Maleniecka – Maleniec

Ponadto możliwe jest zorganizowanie dwóch tras: szlaku przemysłowo-krajobrazowego: „Suchedniowsko-Bobrzańskiego” oraz szlaku „Dziedzictwo przemysłowe miasta Kielce” obejmującego m.in. obiekty infrastruktury komunalnej i trzy dawne kamieniołomy.

___________________________________________________________

ŁAGÓW

„Przemysłowy Łagów”: zwiedzanie młyna wodnego, „kolekcji p. Kaczora” w Piórkowie, ośrodka garncarskiego w Sędku.

Niedziela 19 września. Początek godz. 11.00. Organizowana przez Władze Gminy impreza plenerowa rozpocznie się wprowadzeniem w problematykę dziedzictwa przemysłowego Gminy (garncarstwo, górnictwo rud ołowiu i żelaza, kuźnice, huty szkła) – wygłoszonym przez Czesława Hadamika z ROBiDZ Kielce. Kolejnym punktem (godz. 12-13) będzie zwiedzanie prywatnej ekspozycji historyczno-etnograficznej P. Kazimierza Kaczora w Piórkowie oraz reliktów dworu na posesji Piórkowskiej parafii, a następnie objazd miejsc związanych z przemysłową przeszłością gminy (Winna, Jaskinia Zbójecka. Młyn w Rudzie). Na zakończenie (godz. 14.00) zwiedzanie grodziska z XI/XII stulecia połączone z krótkim nakreśleniem jego dziejów (Cz. Hadamik) i problemów turystycznego wykorzystania obiektu (Władze Gminy, zaproszeni Goście) oraz dyskusja o eksponowaniu wartości kulturowych gminy Łagów. Scenariusz, nadzór merytoryczny i koordynacja z ramienia ROBiDZ – mgr Czesław Hadamik.

____________

KIELCE

Sesja popularno naukowa „Przemysłowe Kielce”. Organizator ROBiDZ Kielce wraz z Towarzystwem Przyjaciół Karczówki; współorganizator: PTTK Kielce Oddział Świętokrzyski.

Sesja odbędzie się w sobotę 18 września 2004 w pomieszczeniach klasztoru na Karczówce. Początek godzina 10.00. Tematyka sesji – Kielce miejscem nieprzerwanej działalności przemysłowej od czasów pradziejowych, przez średniowiecze, czasy staszicowskie do chwili obecnej. Wygłoszone referaty mają być wykorzystane w zamierzonej publikacji, która ma się stać rodzajem przewodnika po planowanej do uruchomienia trasie turystycznej, ukazującej „przemysłowe” Kielce. Podczas przerwy w obradach przewidziane jest zwiedzanie klasztoru – w szczególności: miejsc zwykle nie udostępnianych turystom.

Kielce- Karczówka . „Przemysłowe Kielce”. Referaty: Cz. Hadamik, D. Pogorzelska, D. Kalina, K. Myśliński, A. Książkiewicz, S. Furtak, B. Klikowicz, B. Chodak, M. Kosiński, E. Jałowiecki.

___________

Busko-Zdrój . Wystawa archeologiczna i wystawa grafik „Kościoły drewniane” w sanatorium „Włókniarz”.

Organizatorzy: Buskie Samorządowe Centrum Kultury, Muzeum Ziemi Buskiej, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach. Otwarcie wystawy archeologicznej „Archeologia Ziemi Buskiej” w lokalu Muzeum w Busku, ul. Mickiewicza 10. Scenariusz i przygotowanie ekspozycji – Cz. Hadamik, ROBiDZ Kielce.

__________

Chęciny.

19 IX 2004

Sesja naukowa pt.  „Chęciny jako ośrodek górnictwa i hutnictwa kruszcowego” –  z udziałem D. Kaliny, F. Fijałkowskiego

Niedziela 19 września, początek godz.11.00, Miejskie Centrum Kultury. Organizowana przez Urząd Miasta i Gminy impreza plenerowa „Chęciny jako ośrodek górnictwa kruszcowego”- otwarcie: Burmistrz Chęcin, wprowadzenie w problematykę i wykład nt. geologii, wraz z prezentacją rud kruszców i minerałów Chęcin i okolic: J. Fijałkowski. Górnictwo i hutnictwo Chęcin do XVIII w. – Dariusz Kalina. Dyskusja. Prezentacja śladów po górnictwie i hutnictwie, ukazanie metod wydobywczych na Górze Zamkowej (J. Fijałkowski). Zwiedzanie kościoła parafialnego – w tym kaplicy grobowej Fotygów, kamieniarzy i gwarków chęcińskich. Prezentacja życia religijnego górników chęcińskich na przykładzie źródeł z XVII w. Autor scenariusza i koordynator z ramienia ROBiDZ – mgr Dariusz Kalina.

W ramach obchodów tegorocznych Europejskich Dni Dziedzictwa zorganizowano w Chęcinach imprezę plenerową. Organizatorami byli: władze gminy Chęciny, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji zabytków w Kielcach oraz Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze oddział Kielce. Scenariusz imprezy przygotował mgr Dariusz Kalina z ROBiDZ w Kielcach. Przedmiotem spotkania było przemysłowe dziedzictwo Chęcin i najbliższej okolicy, a temat brzmiał: „ Przemysłowe Chęciny ”. Celem imprezy było przedstawienie było przybliżenie tej problematyki szerszej liczbie osób poprzez uczestnictwo w imprezie władz gminy, (burmistrz, radni, sołtysi) oraz kadry pedagogicznej. W sumie wzięło w niej wzięło około 50 osób.

Impreza rozpoczęła się w Bożnicy żydowskiej, siedzibie Gminnego Ośrodka Kultury. Po powitaniach, oficjalnym otwarciu i wprowadzeniu w tematykę imprezy, dokonanych przez władze gminy w osobie burmistrza i Dariusza Kaliny w imieniu ROBiDZ w Kielcach głos zabrał mgr Witold Pobocha, burmistrz miasta Chęcin, który przedstawił sylwetkę najznakomitszego chęcinianina, artysty i gwarka Kacpra Fotygi. Omówił on drogę życia Kacpra, wędrówkę do Polski po wypędzeniu rodziny Fotygów z rodzinnej miejscowości z przyczyn religijnych, jego pierwsze prace na rzecz miejscowego kościoła parafialnego, późniejsze prace w okolicy Kielc i w odleglejszych regionach kraju,  podsumował  jego dorobek artystyczny, budowlany, zasługi dkla regionu a przede wszystkim dla Chęcin, jego spuściznę, której stan określony został w jego testamencie. Zwrócił  uwagę na jego udział  w górnictwie kruszcowym w latach 16110-1615.

Następnie wystąpił Dariusz Kalina, który przedstawił referat pod tytułem Przemysłowe Chęciny. Przedstawił stan badań nad górnictwem kruszcowym, górnictwem skalnym, rzemiosłem Chęcińskim w wiekach XIII/XIV-XVIII w. W oparciu o pozostające w rękopisy inwentarzy, lustracji, poparte dokumentami wydanymi drukiem. Nad podstawie jego sugesti pierwszą wzmianką źródłową o przemyśle Chęcin jest wzmianka z 1388 r. o sprzedaży 4 kamieni młyńskich skupionych w Chęcinach w 1388 roku a sprzedanych na zamek w Nowym Mieście Korczynie. Pierwszą wzmiankę źródłową o kopalnictwie kruszców i rud metali pochodzi z 1396 r. Przedstawiono pogląd, iż koniunkturę gospodarczą Chęcin napędzał od samych początków handel wołami i inna rogacizną ze Śląskiem, Przemyślem a więc na trasie tranzytowego handlu z Rusi w kierunku na Wrocław i dalej w kierunku państw niemieckich. Sprzedawano również duże ilości wyprawionych, zakonserwowanego mięsa wołowego, baraniny i wieprzów. Zwrócono uwagę na pojawienie się miary zbożowej chęcińskiej vel wierzchowatej (od nazwy młyna królewskiego w Murowanej Woli), co świadczy również o handlu zbożem nie tylko na rynku lokalnym. Pomyślny rozwój miasta podkreśla fakt pojawienia się w Chęcinach w końcu XV i pocz. XVI wieku rzemiosł artystycznych w Chęcinach. Pozwala z tego wyciągnąć wniosek, iż miasto Chęciny wykorzystały przywileje królewskie  i prowadziły handel tranzytowy i produkcję na swoim terenie różnorakiej produkcji towarowej jak występowało od 21 do 36 szewców, kilkudziesięciu piekarzy i rzeźników, piwowarów, zawody związane z obróbką metali i inne. Nie bez znaczenia były odbywane w Chęcinach do 1465 roku roczki ziemskie, jak również istnienie na zamku chęcińskich urzędów władzy państwowej, co powodowało dodatkowy impuls rozwoju gospodarczego, zwiększając popyt na towary wysoko przetworzone. Rozijła się również gospodarka leśna. Zwrócono uwagę na nazwiska kilu kupców chęcińskich, którzy zgromadzili w połowie XV i pocz. XVI w. olbrzymie majątki, jak również na fakt przenikania mieszczan do stanu szlacheckiego. Następnie przedstawiono krótko historię badań nad górnictwem kruszcowym w okolicy Chęcin, które rozwinęło się zapewne na początku XIV wieku, ale już w XVI wieku przeżywało ono pewien zastój z racji specyfiki geologicznej chęcińskich złóż kruszcowych i brak rozwiązań prawnych nad sponsorowaniem prac górniczych z innych niż królewskiego portfela. Rozwiązanie tego problemu przyszło w 1491 r. w przywileju królewskim i kolejnych władców polskich, lecz dopiero ordynacja górnicza opracowana przez Jana Płazę w 1608 r. spowodowała rozwój górnictwa i przetwórstwa kruszcóws. Pomyślny rozwój miasta i górnictwa chęcińskiego zniszczyły kolejne najazdy w połowie XVII , początku XVII w., przemarsze wojsk i epidemie. W rezultacie zamarł jak w całej Rzeczypospolitej przemysł i handel. Miasto wyludniło się z dawnych mieszkańców: Polaków, Niemców, Włochów i innych nacji. Korzystały prawa nie osiedlania się Żydów w Mieście. Po zniszczeniach wojennych sejm i królowie polscy zezwoli na wolne osiedlanie się Żydów i ludzie wszelkiej nacji celem ożywienia zniszczonego miasteczka Chęcin. Wiek XVIII to wiek zastoju gospodarczego nie tylko dla Chęcin. Główną gałęzią gospodarki było rolnictwo, gorzelnictwo i browarnictwo. Nie korzystano prawie z przywilejów królewskich. Na boku Chęcin wyrosło miasto Kielce, które przy końcu wieku przejęło najpierw urzędy związane z zamkiem chęcińskim, a następnie kierowniczą rolę w górnictwie i przetwórstwie metali, rzemiośle i powstawaniem nowocześniejszych gałęzi przemysłu.

Przedstawiono również obyczajowość górników chęcińskich, zwracając uwagę na ogromną religijność i świadomość więzi zawodowych.

Następnie wystąpił mgr inż. Jerzy Fijałkowski, który przedstawił geologię regionu kielecko-chęcińskiego z jego szczególną specyfiką. Nakreślił rozwój górnictwa i przedstawił pozostałości górnictwa kruszcowego, hutnictwa, młynarstwa, dawnych tras handlu lokalnego i tranzytowego, nawy pól górniczych, kopalń kamienia na cele artystycznego kamieniarstwa. Przedstawił próbki minerałów chęcińskich, wykorzystywanych w przeszłości i w czasach terażniejszych.

Kolejny referat przedstawił Marcin Szczęsny z kieleckiego PTTK, który w związku z niedawnym powstaniem Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, przedstawił powstał w dniach ostatnich nowej trasy turystycznej, ukazującej geologiczną stronę regionu chęcińskiego z zaznaczonymi pozostałościami po przemysłowej przeszłości okolic Chęcinom.

Następnie doszły do dyskusji z zebranymi. Zebrani wyrazili wielkie zainteresowanie nad stworzeniem w Chęcinach miejsca informacji turystycznej, połączonej z muzeum miasta. Swój akces w tej mierze wyraził obok władz miasta i mieszkańców, również miejscowy probopszcz a nade wszystko gwardian zgromadzenia frańciszkanów w Chęcinach, ojciec Piotr

Po przerwie przeznaczonej na rozmowy w kuluarach oraz obiad, przewodnik PTTK, zabrał zebranych na wycieczkę: trasa obejmowała kościół parafialny z kaplicą grobowa Kacpra Fotygi, Górę Zamkową ze starymi zrobiskami górniczymi i przestawienie metod  wydobywczych. Następnie przewodnik oprowadził zgromadzonych po zamku chęcińskim, skąd z góry przedstawiono miejsca omówione w referatach.

Cała impreza zakończyła się około godziny 19. 30. spacerkiem do Podzamcza Chęcińskiego.

___________

JĘDRZEJÓW

Organizatorzy: Oddział Wojewódzki Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Kielcach, delegatura „Civitas Christiana” w Jędrzejowie, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach. Wystawa grafik Romana Mirowskiego pt. „Kościoły drewniane. Najbardziej polskie…”. Jędrzejów, Dom Kultury, Al. J. Piłsudskiego 3.

___________

KRASOCIN

Organizowane przez Władze Gminy spotkania z udziałem młodzieży szkolnej, podczas których zwrócona zostanie szczególna uwaga na problem poznawania i ochrony dziedzictwa kulturowego „najbliższych Ojczyzn” – terenów wsi, gminy, na tle ogólnoeuropejskiego dziedzictwa. Istotną rolę odegrają tu uczestnicy (nauczyciele i uczniowie) programu realizowanego pod kierunkiem ROBiDZ Kielce „Moje JA w Kulturze”, obejmującego zabytkową architekturę drewnianą Gminy. Koordynator z ramienia ROBiDZ – mgr Edward Traczyński.

W związku z trudnościami przy organizowaniu jednej, „centralnej” imprezy dla całej gminy, miejscowe władze postanowiły, aby EDD obchodzić osobno w poszczególnych szkołach. Na lekcjach wychowawczych w szkołach podstawowych i gimnazjach zapoznano uczniów z ideą obchodów EDD, a następnie przeprowadzono pogadanki na temat dawnego budownictwa drewnianego i małej architektury sakralnej (kapliczki, krzyże i figury przydrożne). Ta problematyka łączyła główny temat tegorocznych EDD, czyli architekturę drewnianą, z problematyką „dawnego budownictwa drewnianego i małej architektury sakralnej”, zgodnie ze scenariuszem realizowanego przez Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Kielcach na terenie tej gminy programu „Moje JA w kulturze”, zainspirowanego przez Narodowe Centrum Kultury i zaakceptowanego przez Kuratorium Oświaty w Kielcach. Wytypowane przez nauczycieli i przeszkolone (według dostarczonych im przez ROBiDZ instrukcji) grupy uczniów szkół gminy Krasocin przeprowadziły w ramach wymienionego programu penetrację terenu, spisały, sfotografowały (lub narysowały) najciekawsze zachowane budynki drewniane i małą architekturę sakralną w swoich miejscowościach.

Przeprowadzone w szkołach gminy Krasocin pogadanki odbyły się w następujących miejscowościach: w gimnazjach w Bukowej, w Krasocinie i w Olesznie oraz w szkołach podstawowych w Bukowej, Czostkowie, Krasocinie, Ludyni, Mieczynie i Olesznie. Prowadzili je wyznaczeni przez dyrekcje szkół nauczyciele, przeszkoleni uprzednio przez specjalistów z ROBiDZ Kielce. Przybliżyli uczniom nie tylko wartości etnograficzno-historyczne poszczególnych obiektów, ale także stan ich zachowania. Zwracali uwagę, że na terenie gminy Krasocin, podobnie jak na innych obszarach województwa, zachowało się niewiele obiektów drewnianego budownictwa – zarówno mieszkalnego jak im gospodarczego. Z przeprowadzonej penetracji wynika, że drewniane budynki z końca XIX wieku i z początków wieku XX występują już tylko sporadycznie. Większa ilość zachowanych obiektów tego typu pochodzi z okresu międzywojennego, z czasów II wojny światowej oraz z lat 40. i 50. ubiegłego stulecia. Referujący podkreślali w swych wystąpieniach, że proces wyburzania dawnych budynków drewnianych zaznaczył się już po II wojnie światowej, a wzmógł się w ostatnich kilkudziesięciu latach. Rozbierano nie tylko obiekty o złym stanie technicznym, ale także te, których stan był dobry i które zawierały interesujące rozwiązania konstrukcyjne. Szkoda, bo wiele z nich po dokonaniu niezbędnych napraw mogłyby nadal służyć jako obiekty o charakterze rekreacyjnym.

Nauczyciele zachęcali uczniów do rozszerzenia zainteresowań także na architekturę sakralną, w której dostrzec można nie tylko dzieła o wysokich wartościach artystycznych, wspaniale harmonizujące z otaczającym je krajobrazem i przyrodą, będące nieodłącznym elementem polskiej wsi. Każdy z takich obiektów związany jest przecież z konkretnymi wydarzeniami z przeszłości, z indywidualnymi losami poszczególnych mieszkańców tych okolic, a w konsekwencji  – z historią całego naszego narodu.

Po zakończonych pogadankach uczniowie zadawali wiele pytań związanych z omawiana problematyką. Dawało się odczuć, że zarówno dzięki uczestnictwu w programie jak i podsumowującym je pogadankom z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa młodzież krasocińskich szkół dostrzegła potrzebę bliższego kontaktu z otaczającym nas dziedzictwem kulturowym naszych Małych Ojczyzn, dziedzictwem, obok którego dotychczas przechodziło się obojętnie.

_________

Starachowice – impreza na terenie Muzeum Przyrody i Techniki. Ekomuzeum im. Jana Pazdura

Muzeum Przyrody i Techniki

Sobota-niedziela 18-19.09.2004

Nieodpłatnie udostępnione będą ekspozycje: zespołu wielkopiecowego, kompleksu obiektów hutniczych z XIX w, archeoparku (rekonstrukcja starożytnej osady dymarskiej, zabytki techniki samochodowej i zbrojeniowej, zbiory paleontologiczne.

Odbędzie się prezentacja samochodu Star 266R, który w roiku 1988 ukończył rajd Paryż-Dakar oraz prezentacja nabytków Muzeum z roku 2004. Zostanie otwarta wystawa poplenerowa „Zabytki Techniki – Sielpia-Maleniec-MPT” prac wykonanych w Pracowni Fotograficznej MDK P. Jerzego Orzechowskiego przy współpracy SCK.