Lisów, Kaplica Świętej Barbary, tzw. Kaplica Krasińskich

Kościół w Lisowie (dawny powiat chęciński), i jego kaplica

Największą ozdobą lisowskiego kościoła pod wezwaniem świętego Mikołaja biskupa jest Kaplica Krasińskich (zobacz stronę internetową tego kościoła: www.lisow.kielce.opoka.org.pl). Dobudowana jest do północnej strony kościoła i stanowi dziś najbardziej oryginalną część świątyni. Wzniesionym jako budowla murowana zapewne w okresie po połowie XVI stulecia z inicjatywy Mikołaja Dunina, uwagę naszą skupia w pierwszej chwili nieco mroczna i tajemnicza za kratą kaplica – mauzoleum rodziny Krasińskich.

Jej wnętrze oddzielone jest od reszty kościoła żelazną, kutą kratą z herbem Ślepowron i napisem: Capella Crasiniane. Na wprost wejścia umieszczony został murowany ołtarz, powyżej nadstawa wykonana z czarnego marmuru, z wkładkami z odmian czerwonej i białej. Między dwoma żłobkowanymi pilastrami, stoi wykonana z białego marmuru na czerwonym, marmurowym postumencie figura św. Barbary. W górnej części nastawy figury Matki Bożej i św. Jana i z popiersiem Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku w górze. Pod figurą umieszczony został następujący napis:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

MAGNI[FI]CVS GABRYEL KRASINSKI PALATI[NIDES]

PLOCEN[SIS] HOC ALTARE SIMVL ET CAPELLAM

EXTRVXIT, FVNDAVIT, ET DOTAVIT, CVIVS

ANIMAE SACERDOS ME[ME]NTO IN SACRIFICIIS

VT ILLI SIT REQVIES SE[M]PITERNA A DO[MI]NO

A[NNO] D[OMINI] 1645 [1]

który wyjaśnia, że fundatorem kaplicy był w 1645 r. założyciel sandomierskiej gałęzi rodu Krasińskich Gabriel Krasiński. Uposażył on również swoją fundację, dokładnie wszystkie swoje decyzje zapisując na kamieniu:

OMNES MORITVR

D(EO) T(ER) O(PTIMO) ET SICVT AQVAE DILABIMVR

ILLVSTRIS ET M(AGNIFICVS) D(OM)INVS GABRIEL A CRASNE P(RI)MO NEOCORCINEN(SIS) CAPITANE(VS) DEINDE CASTELLAN(VS) PLOCEN(SIS) IN MALESZOWA GREBOSZOWA ALIARVMQ(VE) VILLARV(M)

D(OMI)NVS ET HAERES PROTVNC TEMPORE VITAE SVAE DI(VI)NA DISPO[SI]TIONE A NATIVITAE A(NNO) 1606 DIE 7 IVNY VSQ(VE) AD 1669 AGENS 64 ANNV(M) NATV MINOR

POST DECESSVM FRATRVM SVORVM EX VNIS PAENTIB(VS) PROGENITORV(M) VLTIM(VS) EXISTENS HOC MONVMENTV(M) IN CAPELLA FVNDATIONIS SVAE IN

LAVDEM DEI SVORMQ(VE) FRATRVM GERMANORV(M) MEMORIA(M) AMORIS GRATIA POSVIT DIE VIII MENSIS IVNY ANNO A NATIVITATE CHRISTI 1669

QVORVM NOMINA SEQVNTVR

ILLVSTRIS ET M(AGNIFICVS) D(OMINVS) LVDOVIC(VS) A CRASNE CASTELLANVS CIECHAN(OVIENSIS) CAPITANE(VS) PLOCEN(SIS) NATVS ANNO 1594 DECESSIT 1643 REQVIESCIT IN ECCLRSIA CATHDRALI

PLOCENSI MAGNIFIC(VS) D(OMINVS) ANDREAS A CRASNE PALLATINIDES PLOCEN(SIS) NATVS 1595 VITA ORBATUS 1624 EXPECTAT IN HAC CAPELLA VLTIMVM IVDICEM

PERILLVSTRIS ET RE-

-VEREN(DVS) D(OMI)NVS ALBERTVS A CRASNE CANCELLARIVS PLOCEN(SIS) CRACOVIENSIS SCLABMIERGEN(SIS)CANONIC(VS) LACENSIS SVINCEN[SIS] PRAEPO-SITVS NATVS ANNO 1600 SITAM

CVM MORTE COMMVTAVIT 16[6]1 TVMVLTAS IN RZESZOW APVD FRATRES MINORES DE OBSERVANTIA IN SEPVLCHRO

ILLVSTRIS DVCISSAE IN ZASŁAW ET ZBARAS + ILLVSTRIS ET M(AGNIFICVS) D[OMIN]VS STANISLAVS A CRASNE CASTELLAN(VS) PLOCEN(SIS) NOVOMIENSCENI(SIS) CAPITANE(VS) NAT(VS) A[NNO] 1601 MOR-

TVVS ANNO 1664 CONDOT(VS) IN CRASNE + ILLVSTRIS ET M(AGNIFICVS) D(OMI)NVS IOANNES CASIMIRVS THESAVRARIS REGNI ŁAMSENSENSIS PRASNISEN(SIS) LVCENSIS NOVOMIESCEN(SIS) CAPITANE(VS) NAT(VS) a(NNO) 1602 VITA PRIVATVS DIE IX MAR[TY] 1669 SEPVLTVS DIE 25 APRILIS EODEM ANNO 1669 IN CRASNE

ORETVR PRO EIS +

IPSORVM VERO SVPERSTITE PROLI DIVINAM BENEDICTIONE(M) AD ANNOS NESTEREOS EX AMORE PATRVELI OPTO VTPOTE

A ILLVS(TRI) ET M(AGNIFICO) D(OMINO) LVDOVICO ILLVSTRI ET M(AGNIFICO) D(OMINO) LVDOVICO ILLVSTRI ET M(AGNIFICO) D(OMI)NO ALBERTO A CRASNE PALATINO GENERALI MASOVIAE CAPITANEO POLOCEN(SIS) FRATRIQ(VE) EIVS GERMANO

ILLV(STRI) ET M(AGNIFICO) D(OMI)NO DOMINICO A CRASNE CASTELLANO CIECHANOVIENSI + AC ILLVS(TRI) ET M(AGNIFICO) D(OMI)NO WLADISLAO PRAE-

POSITO S(ANCTI) MICHAELIS ET CANONICO PLOCENSI ATQVE A ILLVSTRI ET M(AGNIFICO) D(OMI)NO IOANNI CASIMIRO ILVSTRI ET M(AGNIFICO) D(OMI)NO IOANNI IN CRASNE REFFEREBDARIO

REGNI WARSAWIENSI PRZASNICENSI NOVOMIESCENSI CAPITANEO VNICO FILIO-

VOS AVTEM FILLI MEI SVPERSTITES EX MAGNIFICA ZOPHIA COMMITISSA DE BRZEZIE LANCKORONSKA PROGENTI GABRIEL

ET NICOLAE PARENTS VESTRAE ANIMAM TVM POST DECESSVM MEAM AC CONSANGVINNEORV(M) ELEMOSINIS ET ORATIONIB(VS) VESTRIS

VIVITE IGNITVR FELICES ET IN FRATERNO AMORE CONCORDES MANETE IVVATE.

PV[N]CTA ERECTIONIS CAPELLAE CRASINIANAE IN LISOW TITVLI S[ANCTAE] BARBARAE V9IRGINIS0 ET M(ARTYRIS)

NOS PETRVS BEMBICKI EPISCOPVS CRACOVIENSIS DVX SEVERIAE ET C(AETEREIS ET C(AETERIS)

CAPELLAM SVB NOMINE ET INVOCATIONE S(ANCTAE) BARBARAE V(IRGINIS) ET M(ARTYRIS) DICTAE ECCLESIAE LISSOVI(ENSIS) CONTIGVE) EXTRVCTAM TVM ET PRAEBENDARIVM ERIGENDVM FVN-

DANDVM DONATVM PRAEFATAQ(VE) OMNIA ET SINGVLA BONA IN IBNSCRIPTIONE CONTENTA IN TITVLVM PROVISIONEM ET DOTEM EIDEM CAPELLAE AC PRAEBENDARIVS

IPSIVS PRO TEMOPORE EXISTENSI VNA CVM DECIMIS CMETHONALIBVS DICTARVM VILLARVM MALESZOWA CYRKI ET BRODI PER NOS SPECIALIBVS LITERIS SVPRA

INSERTI CONSENSV CAPITVLARI IPSO FACTO IAM ALIAS FIRMATIS ASSIGNANDVM CONFERENDVM ET APPLICANDVM DVXIMVS ET STATVMVS + VT PRAEBENDARIVS

PRO TEMPORE EXISTENS HOC VNICO . BENEFICIO SIT CONTENTVS AC CIRCA ILLVD RESIEAT POTERIT TAMEN ALIVD BENEFICIVM CVM LICENTIA PATRONI ET COLL-

-LATORIS CAPELLAE ALICVBI OBTINERE + EM STATVIMVS VT PRAEBENDARIVS DE OBLATIONIBVS MAIORIS ALTARIS NIHIL PERCIPIAT VERVM OBLATIONIBVS

CAPELLAE SIT CONTENTVS IN QVA RELIQVIAS SANCTORVM DEI SERVORVM EXPONENDI FACVLTATEM IPSI CONCEDIMVS + ITEM STATVMVS NE TAM PA-

ROCHVS QVAM CAPELLANDVS PRO TEMPORE EXISTENS PACIANTVR ALIQVEM INFERRI IN SEPVLCHRVM IN CAPELLA PRAEDICTA EXTRVCTVM SINE SCITV

ET SPECIALI CONSENSV PATRONI DICTAE CAPELLAE SVB PAENIS PE[R] LOCI ORDINARIVM IFLIGENDIS + ITEM STATVIMVS QVOD DVM ALIQVIS DE FAMI-

LIA DOMINORVM KRASINSKICH AVT EXTRANEVS DE CONSENSV PATRONI ET COLLATORIS CAPELLAE SE[P]ELITER TVM OMNIA ET SINGVLA FVNE-

RALIA ET OFFELITVRIVM CAPELLANVS PRO SE ACCIPIAT ET IN VSVS

QVOS VIS BENE PLACITOS LIBERE CONVERTAT PENSIONEM AVTEM A SEPVLCHRO

CAPELLANVS IN CISTAM REPONAT PRO ONAMENTIS CAPELLAE CVM SCITV PATRONI EIVDEM CAPELLAE CONVERTENDAM + ITEM STATVIMVS NE PAROCHVS SIT CAPAX HVIVS PRAEBENDAE SIMVL ET SEMEL CVM PAROCHIA

VERVM SI PRAEBENDAM HANC OBTINERE VOLVERIT EX TVNC PRIVS PARO-

-CHIAM RESIGNARE TENEBITVR ITEM STATUIMVS VT CAPRLLANVS DECIMAM EXDECIMATAM POST AGROS CMETHONIS PROCOP NVNCVPATI DE VILLA GVRKI COMMODO TEMPORE DIVENDAT PECVNIAMQVE EXINDE PROVENIENTEM IN CISTAM REPONAT ET PRO VINO AC CERA ALISQVE NECESSI-TATIBVS ALTARIS CAPELLAE PRAEFATAE CONVERTAT RESIDVVM AVTEM PECVNIAE PRO ORNAMENTIS CAPELLAE CVM SCITV ET VOLVNTATE PATRONI CEDET . ITEM STATVIMUS VT PRAEBENDARIVS ANTEDICTVS PRO TEMPORE EXISTENS QVALIBET SEPTIMANA TRES MISSAS IN PRAEDICTA CAPELLA INTVITV

HVIVSMODI BENEFICY ET PRAEBENDAE PERPETVIS FVTVRIS TEMPORIBVS CELEBRET. PRIMAM FERIA QVARTA PRO PECCATIS SVPRASCRIPTI D(OMI)NI KRA-SINSKI FVNDATORIS QVOD VIXERIT CVM COMMEMORATIONE S(ANCTAE) BARBARAE POST DECESEVM VERO IPSIVS DE IPSA PATRONA CAPELLAE CVM COMMEMO-RATIONE ANMAE FVNDATORIS CELEBTRET . ALTERAM FERIA SEXTA PRO ANIMABVS DEFVNCTIS ET IPSIVS CONSORTIS PARENTUM FRATRUM SO-RORVM ET IN COMMVNI OMNIVM ANTECESSORVM FVNDATORIS TERTIAM DIE SABBATHI DE BEATISSIMA V(IRGINE) MARIA CVM COMMENMORATIONE PRO

VIVIS ET DEFVNCTIS. ITEM STATVIMVS NE PAROCHI ACCIPIANT APPARAMENTA CAPELLAE SERVIENTA PRO VSV ECCLESIAE NEQVE CAPELLANVS EADEM CON-CEDAT AD ALIAS ECCLESIAS. ITEM STATVIMVS VT PAROCHVS LISOVIEN(SIS) NVNC ET PRO TEMPORE EXISTENS RATIONE DECIMARVM IN MANIPVLIS IPSI PER D(OMI)NVM KRA-SINSKI SPONTE CONCESSARVM EX AGRIS PRAEDIALIBVS VILLARVM DICTARVM GVRKI ET BRODI EX CRESCENTIVM QVATVOR AN(N)IVERSARIA SINGVLIS ANNIS VIDELICET

QVOLIBET QVARTVALI VNVM IN ECCLESIA LISOVIEN(SIS) ABSOLVAT ET ANIMAM D(OMI)NI FVNDATORIS POPVLO EX AMBONA DIEBVS DOMINICIS COMENDET ET AN(N)IVERSA-RY CELEBRANDI DIEM DENVNCI ET CAPELLANVS VERO EADEM SEPTIMANA TRES MISSAS PRO DEFVNCTIS CELEBRET . DENIQVE IVS PATRONATVS ET PRESEN-TANDI AD DICTAM CAPELLAM SEV PRAEBENDAM PRAESBITERVM IDOBEVM VACATIONE EIVSDEM PRAEBENDAE OCCVRENTE D9omi0NO KRASINSKI VTI FVNDATORI

IPSIVSQVE SVCCESSORIBVS EX SANGVINE DOMVS ET FAMILIAE KRASINSKICH QVOVSQVE EX ILLIS NATV MAIOR SIVE GERMANVS SIVE PATRVELIS FVERIT

PROVT ALIAS IN INSCRIPTIONE DISPOSITVM EST IN PERPETVVM RESERVAMVS EIDEMQ(VE) D(OMI)NO KRASINSKI PALLATINIDI ET IPSIUS SVCESSORIBVS MVNVS ET

ONVS REPARANDI CAPELLAM PROVT ALIAS INSCRIPTIO OBLOQVITVR PERPETVO AC IN AEVVM IMPONIMVS. RELIQVA FVSIVS IN ERECTTIONE AVTENTICA TESTANTVR

ACTVM ET DATVM CRACOVIAE LVNE SECVN(DA)MENSIS SEPTEMBRIS ANNO DOMINI 1647 PETRVS GEMBICKI

EPISCOPVS CRACOVIEN(SIS)

AD OMNIPOTENTIS DEI LAVDEM ET AETERNAM GLORIAM POSTERITATI MEMORIAM [2] .

Był on synem Stanisława Krasińskiego, dziedzica Maleszowej od 1576 r., a wkrótce również Lisowa. Ojciec jego był chorążym płockim (1583), kasztelanem ciechanowskim (1587), sierpskim (1590), płockim (1596), wojewodą płockim (1600-1617), starostą błońskim. Pierwszą jego żoną była Małgorzata Starozrebska (Sobiejuska), zaś po raz drugi w 1591 r. ożenił się z Anną z Michowskich. Miał on wiele dzieci – pięć córek i dziesięciu synów. Zmarł 1 lutego 1617 r. i pochowany jest w Krasnem, gdzie syn Jan Kazimierz wystawił mu grobowiec (ma również pomniki grobowe od żony w katedrze płockiej oraz kościele parafialnym w Łomży, przez syna Ludwika) [3] .

Sam nagrobek Gabriela wykonany jest z czarnego marmuru umieszczony wysoko u góry z popiersiem mężczyznym wykonanym z białego marmuru. Na tarczy herbowej podzielonej na cztery pola umieszczona są herby: Jastrzębiec, Rawicz, Nowina i Lis, a pośrodku Ślepowron, a poniżej napis:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

VIRTVTE[ [AC] PRAECLARE FACTIS

SPECIVM MMORTALIS AEVI MENS[VS] EST AB IPSIS CINERIB[VS] HIC DEPOSITIS VITAM AVSPICATVR

VETVSTISSIM[AE] CORVINORVM PROSAPIAE

PHAENIX

ILLI[VST]R[ISSIM]VS AC MA[GNI]FICVS D[OMINVS] GABRIEL DE CRASNE KRASINSKI CASTELLANVS

PŁOCEN[SIS] VIR DEXTERITATE AC IUDICIO C[L]ARVS VIRTVTIB[VS]S ET PIETATE PLEN[VS] AMANTI[SSIMVS]

REP[VBLICAAE] SENATOR IN OMNES BENEVOL[VS] HVIVS CAPELLAE ET PRAEBENDAE ERECTOR[VS]

FVNDATOR DOTATOR AC AMPLISSI[MV]S BENEFACTOR

QVEM

RELIGIO ZELVS BONI PVBLICI PURVDENTIA SERENISSMIS POLONIAE REGIBVS

SIGISMVNDI III., VLADISLAI IV. FIDV[M] AVLAE COMITE[M] FOCERE IOANNI CASIMIRO

OB EXPEDITAS FELICITER BELLICAS EXPEDITIONES GRAVISS[I]MAS COM[M]ISSIONVM DEPVTATIONVNQ[VE]

FVNCTIONES CAPITENEATV NOVOCORCINEN[SIS] PRIMVM MOX DEINDE SERA CVRVLI

EXORNATVM REDDIMERE MINISTRVM PLE[VS] ITAQ[VE]E VIRT[V]TVM AC PIETATE OBDORMIVIT

IN C[H]RISTO. ANNO 1676 DIE X[II] AVGVSTI

DIERVM PARITER AC MERITORVM PLENO AEVITERNA[M] [IN] [A]ETATE[M] HOC LACHRYMIS

EXARATVM POSVIT

AMANS PATRIS FFILIVS

NICOLAVS DE CRASNE KRASINSKI CASTELLANI[D]DES PLOCEN[SIS]

LECTOR SISTE GRADVM ET DIC

REQVIEM AETERNAM DONA EI DOMINE [4] .

Po prawej stronie ołtarza umieszczony został nagrobek żony Zofii Lanckorońskiej (zm. 1650), również z rzeźbionym portretem kobiety, z tarczą herbową (Ślepowron i Zadora), oraz napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

WIELMOZNA IEY MOSC PANI ZOPHIA CHRABINA Z BRZEZIA

NIEGDI WIEL[MOZ]NEGO IEGOM[O]SCI PANA ZBIGNEWA S TEGOSZ BRZE-

ZIA CHRABIE LANCKORONSKIEGO PODKOMORZEGO SANDOMIERSKIEGO CORKA A WIEL[MOZ]NEGO IEGOM[O]SCI PANA GABRIELA S KRASNEGO KRASINSKIEGO STAROSTY NOWOMIEYSKIEGO

KORCZYNSKIEGO VKOCHANA MAŁZONKA TV W BOGV ODPOCZY-

WA CZNOT WIELKICH MATRONA Y POBOZNOSCI ZYŁA W MAŁ-

ZENSTWIE LAT XX ZOSTAWIWSZY SYNVW GABRIELA Y MIKOLAIA PRZY PŁCI BIAŁŁOGLOWSKIEY DOPEDZIŁA WIEKV

SWEGO W LAT XXXVI DNIA XXIV LISTOPADA ROKV MDCL

ZALOSNY MALZONEK

TEN NAGROBEK WPRZOD PANV BOGV NA CZESC WIECZNA

MAŁZONKI SWEY PAMIĄTKĘ W TYM MIEYSCV WYSTAWIEŁ

CZYTELNIKV ZATRZYMAY SIE PROSZE

A RACZ SLOWA NABOZNIE BOZE BĄC DVSZY IEY MILOSCIW

TY ZAŚ KAPŁANIE W OFIARACH SWIĘTYCH PAMIĘTAY FVNDATORKE [5] .

Na nagrobku Mikołaja Krasińskiego, umieszczona została tarcza herbowa podzielona na cztery pola, z godłami herbów Jastrzębiec, Prawdzic, Róża i Korczak, pośrodku zaś Korwin. Zmarł 12 lipca 1706 r., wcześniej o kilka lat pochował żonę. Z jego fundacji na terenie parafii lisowskiej na uwagę zasługuje zapis na funkcjonujące już przy kościele tutejszym bractwo św. Barbary 2000 złotych polskich. Na mocy tegoż działu – ufundowany został szpital dla ubogich. Zacytujmy w tym miejscu obszerniejszy fragment działa księdza Jana Wiśniewskiego:

Mając wielkie pragnienie szpital w Lisowie postawić, jeżeli Pan Bóg mi pozwoli, obliguję dzieci moje pod Błogosławieństwem Oycowskiem, aby na tym miejscu gdzie przyczesi wywiedziono, na siedmioro ubogich wybudowali. Do tego szpitala ogród w Ławkach żeby wydali i zapisali 2000 na suknie et necessaria, których to sukien dyspozycia penes haeredem Lisów cum attendentia X. Plebana Lisowskiego powinna być. Znowu propter auctionem Altaryi B.M.V. zapisali albo kędy zaarendowawszy wieś cum obligatione dwóch mszy jednej cum obligatione pro anima Catharinae pie defunctae we środę, drugi tusiąc za duszę moją w piątek ex conditione, aby przy tey aukciey resideat penes altare. Działo się w Maleszowej w Roku 1702 dnia 25 czerwca. Mikołaj Jan z Krasnego Krasiński kasztelan małogoski [6] .

A oto i jego nagrobek, na którym czytamy:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

ILLVM TVMVLVS HIC VIRVM CONDIT

QVEM MORS IPSA FLERET SI OCVLOS HABERET

ILLI[VS]TR[ISSIM]I AC MAGNICI D[OMI]NI

D[OMINI] NICOLAI DE KRASNE KRASINSKI CA[STE]LLANI MALO[GO]SCE[N]S[I]S

CINERES SVNT IN QVOS MORITVRA GLORIA RESOLVI VELLET

PRIMAS ILLV[M] VOCE[M] FORMARE DOCVERVNT MVSAE

PRIMVM FIGERE GRADVM VIRTVTES

HINC PATRIAE ALIQ[VA]NDO NVNQ[VA]M RECTI LIMITES EXCESSIT

EXTERAS ADIIT TERRAS SED NON CORRALLIORV[M] MORE

QVAE VBI E PATRIO ERIT IN REI SINU LITTVS EXCEND[E]RVNT

NETIVVM CANDOREM SVBITO ERVBESCVNT

REGVM PALATIIS MAGNAE INDOLIS VESTIGIA IMPRIIMENS

PALAM FECIT

ETIAM IN AVLAE LVBRICO SOLIDAE VIRTVTI LOCV[M] ESSE

IAM QVENTVS ILLI BELLORVM ARDOR

MAGNE TE COMPACTVM CREDERES FERRV[M] NO[N]NISI TRAHEBAT

AD CHOTIMVM ET BARVM

VBI SE TURCANV[M] TREPIDATIO TERRAE IINFODERAT

VNICO P[RO]PE. ASSVLTV VALLIS HOSTEM ET VITA EIECIT

MVLTOS GLADIJ PLVR[I]MOS SOLA OCVLORVM ACIE CONFECIT

NE TOTA TRIVMPHI GLORIA FERRO CEDERET

NEC MINVS FORTITER THEMIDIS GLADIVM ROTAVIT Q[VE]M MARTIS

IVDEX TRIBVNALIS REGNI

NVLLA[M] VNQ[VA]M TIMVIT CAVSAM ETIA[M] Q[VA]M POTENTIA ACCINXIT

AD IVSTITIAE LANCE[M] RATINIONV[M] MOMENTA LIB[E]RABAT NON A[V]RV[M]

TANTIS MERITIS A MORTALITATE ASSERERE SE POTVIT

SED AEQVISSIMVS IVDEX NATVRAE ETIA[M] IVRA SERVARE VOLVIT

NON TAMEN INOPINO EREPTVS FATO

NOBILISSIMA HEC CORVINORVM STRIPS

AETERNITATIS ANNVLVM ORE SEMPER ET ANIMO TENVIT

EIVS ITAQVE EXVVIAS SAXVM HOC

IN QVOD FILIALIS DOLOR CEV NIOBE DVRAVIT

CAELVM ANIMAM ACCEPIT.

ANNO D[OMI]NI 1706 DIE 12 IVLIJ

AETATIS SVAE 58 [7] .

Nagrobek Aleksandra Krasińskiego jest wykonany z czarnego kamienia z portretem malowanym na blasze oraz tarcza herbowa (Korwin, Korczak, Prawdzic i Łada), oraz napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

ILLUSTRISSIMO ALEXANDRO DE KRASNO KRASINSKI,

POST FASCES POCILLATORIS,

[ET] VEXILLIFERI SANDOMIRIENSIS

CASTELLANO VISLICENSI,VSTIENSI CAPITANEO

AVITUM LAPIDEM,

QUEM SPONSALITIO CORUINI ANNULO

HYMENACVS INSERUERAT

POST FATALE DIVORTIUM, IN MAVSOLAEUM

ERIGIT, CONSENS DOLENTISSIMA,

ILLVSTRISSIMA SALOMEA DE TRZCINSCIIS KRASINSKA LYDIUS HIC

VEL, POST FATA VIRUM, PROBAT AUREUM

IN QUO SCIENTIAE FORTUNAM OMNEM,

GRADIVUS SORTEM BELLICIAM,

AVREA POLONORVM LIBRTAS

SUA PRETIA PONDERABANT

TALEM NEC SEMEL IN LIBRA,

TRIBUNALITIA EXPENDIT THEMIS,

AESTIMABANT REGNI COMITIA,

DUM GEMMAS LOQVERETUR LEGATVS,

TALIS UT SUPERVM DITARET GAZAS

ANIMUM CAELO DONAVIT VIRTUTIB[VS]S LOCUPLETE[M]

A[NNO]D[OMINI] 1730 25 [DECEM]BRIS,

AETATIS SVAE 50 [8] .

Obok zaś znajduje się nagrobek jego żony Katarzyny, z tarczą herbową (Korczak, Łada, Jelita i Nowina), oraz napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

IASNIE WIELMOZNA I[EY] M[OSC] PANI KATARZYNA Z ROKITNICE KRA-

SINSKA KASZTE[LL]ANOWA MAŁOGOSKA NIEGDY I[EGO] M[OSCI] PANA ALE-

KXANDRA DERSZNIAKA KASZTE[LL]ANA MA[Ł]OGOSKIEGO CORKA I[EGO]

M[OSCI] PANA FRANCISZKA CHRABIE Z LIPIA WOIEWODY RA-

WSKIEGO WNVCZKA KONSTANTEGO ARCIBISKVPA LWOWSKIEGO

IANA ALBRYCHTA WOIEWODY RAWSKIEGO LIPSKICH SIO-

STRZENICA PRZEPEDZIWSZY WIEKV LAT XXXXII ZOSTA-

WIWSZY W NIEVTVLONYM ZALU MEZA I POTOMSTWO SWOIE

POBOZNOSCI Y NADZWYCZAY DOBREGO W MA[Ł]ZENSTWIE

POZYCIA DAMA ZYWOT ZA SMIERC PRZEMIENIE[L]A Y

ROKV 1700 DNIA 7 LISTOPADA TV Z BOGIEM PRZEMIESZKIWA

KTÓREY

GDY KV WIECZNEY WYSTAWI[L] NAGROBEK PAMIECI

KOCHAJĄCY MA[Ł]ZONEK Z POWINNEY SWEY CHECI

GOSCIV NIE ODCHODZ DARMO ALE MOW TE S[Ł]OWA

NIECH Z BOGIEM ODPOCZYWA ZACNA BIA[Ł]AG[Ł]OWA [9] .

Mieli trzy córki: Teofilę zakonnicę, Franciszkę i Barbarę wydaną za Michała Schwarcenberga Czernego, ksztalena sądeckiego (1694-1696) oraz trzech synów: Jana, który wybrał dla siebie zakon cystersów, Stanisława, żonatego z z Teresą Ożarowską, kasztelanką sanocką (zmarłego bezpotomnie), oraz Aleksandra.

-Aleksander Krasiński był cześnikiem sandomierskim (1713-1714), chorążym sandomierskim (1714-1724), kasztelanem wiślickim (1724-1730). Po roku 1718 został ożeniony z Teresą z Trzcińskich [10] . Grobowiec jego również czarny, marmurowy, zdobi portret kasztelana na blasze malowany, oraz tarcza poczwórna z herbami: Korwin, Korczak, Prawdzic i Łada. Nagrobek ma taki napis:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

ILLUSTRISSIMO ALEXANDRO DE KRASNO KRASINSKI,

POST FASCES POCILLATORIS,

[ET] VEXILLIFERI SANDOMIRIENSIS

CASTELLANO VISLICENSI,VSTIENSI CAPITANEO

AVITUM LAPIDEM,

QUEM SPONSALITIO CORUINI ANNULO

HYMENACVS INSERUERAT

POST FATALE DIVORTIUM, IN MAVSOLAEUM

ERIGIT, CONSENS DOLENTISSIMA,

ILLVSTRISSIMA SALOMEA DE TRZCINSCIJS KRASINSKA LYDIUS HIC

VEL, POST FATA VIRUM, PROBAT AUREUM

IN QUO SCIENTIAE FORTUNAM OMNEM,

GRADIVUS SORTEM BELLICIAM,

AVREA POLONORVM LIBRTAS

SUA PRETIA PONDERABANT

TALEM NEC SEMEL IN LIBRA,

TRIBUNALITIA EXPENDIT THEMIS,

AESTIMABANT REGNI COMITIA,

DUM GEMMAS LOQVERETUR LEGATVS,

TALIS UT SUPERVM DITARET GAZAS

ANIMUM CAELO DONAVIT VIRTUTIB[VS]S LOCUPLETE[M]

A[NNO]D[OMINI] 1730 25 [DECEM]BRIS,

AETATIS SVAE 50 [11] .

Ich dzieci to dwie córki: Teresa i Barbara oraz trzej synowie: Stanisław, Wojciech (zmarł bezpotomnie) i Józef (zmarł bezpotomnie).

Dziedzicem na Maleszowej został Stanisław, najpierw szambelan królewski (1752), starosta ujski (1727), nowokorczyński (1742 – do śmierci 1762), przasnyski (1752). Po roku 1739 żeniony z Anielą Humiecką, z którą miał cztery córki: Zofię Franciszkę (wydaną za Wodzickiego, starostę grzybowskiego), Barbarę (za Michała Świdzińskiego, kasztelana radomskiego), Franciszkę (autorkę słynnego Pamiętnika, żonę Karola, królewicza polskiego, ks. saską i kurlandzką), oraz Mariannę, która otrzymała w posagu dobra maleszowskie. – Wydana przed 1765 r. za Joachima Tarnowskiego h. Leliwa – wniosła je w jego dom [12] .

Joachim (zm. 1806 r.), był szambelanem królewskim (1761), starostą sulejowskim. Z Marianną z Krasińskich miał syna Ksawerego, niezwykle wątłego zdowia. W obawie o jego zdrowie i życie rodzice postanowili przenieść się z zamku do nowo wybudowanego dworu (obecnie lamus). Marianna Krasińska zmarła w 1779 r., pozostawiając przy życiu drugie ich dziecko, syna Stanisława Amora Tarnowskiego. Dopiero po 1783 r. Joachim powtórnie się ożenił – z Marianną Szaniawską. Może z końcem XVIII w. polecił rozebrać stary zamek na wyspie [13] . Oprócz wymienionych tu nagrobków Krasińskich wmurowano w ścianę murowanej kostnicy na cmentarzu przykościelnym tablice nagrodne poświęconej pamięci – skoligaconej z Krasińskimi rodziny Jawornickich. Słabo czytelna tablica wykonana z chęcińskiego marmuru ma nastepujęce napisy:

TV LEZI ZACNIE VRODZONA IEIMOSCZ PANI MAŁGO-

RZATA Z MORAWICZE IAWORNICKA NIEGDYS VRO-

DZONEGO IEGOMOSCZI PANA D[OBROGOSTA

IAWORNICKIEGO MAŁZONKA W WIERZE SWIETEY

CATOLICK[IEY] STAŁA W WYCHOWANIV DZIATEK PILNA NABOZNA POBOZNOSCZI SKROMNOSCZI LVCZKOSCZI SKŁONNOSCZI DZIWNEY

PRZECIWKO KAZDEMV LASKAWOSCZI

PRZECIWKO PODDANIM SCZO DROBLIWOSCZI PRZECI-

WKO VBOGIM I INSZICH CNOT WIELKICH BIAŁO-

GŁOWA ZEŁA NA TIM PADOLE SWIATA TEGO

LAT 74 POTYM DOBRZE CNOTLIWIE POBO-

ZNIE POWINNOSCZI CHRZESCZIANSKIEY NIE

VSTEPVIAC WIELE ZICZA

SWEGO ODPRAWIŁA SPRAWIWS]ZI SIE Z GRZYCHOW

SWYCH PANV BOGV SACRAMENTA SWIETE PRZYIAWSZI

PANV BOGV W RECE DVCHA]

SWEGO ODDAŁA Y DNI SWYCH

SCZESLIWIE DOKONCZIŁA ROKU PANSKIEGO 1589 MIESIACA OCTOBRA PRZEZ SYNY SWE MIŁE TV POCHOWANA IEST Z KTORYCH IEDEN VRODZONY SAMVEL IAWORNICZKI SVRROGATOR WIELVŃSKI NA OSWIADCZENIE MIŁOSCZI RODZICIELCZE SWEY ZNAK TEN NA GROBIE POŁOZYCZ KAZAŁ [14] .

W tekście wspomniani synowie, dziedziczący w 1583 r., to: Samuel, Piotr, Krzysztof i Jan, wszyscy dziedziczący na dobrach Obice [15] . Z nich Samuel pozostawił swój kamień nagrobny z napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

GENERESOSVS SAMVEL IAVORNICKI

IN OBICE ET MORAWICA HAERES

NOMINE MAGNVS VIRTVTE MAIOR

IN REPVBLICA MAGNAE DEXTERITATIS VIS

IN BELLO FORTISSIMVS MILES

QVEM CONSILIO SVRROGATVM IDICEM

TERRA VIELLVNENSIS TERI SRENVISSIMVM DVCTOREM PROMERVIT

HIC QVIESCIT

HOSTES VINCERE CIVIV(M) ANI(M)OS REGERE SCIVIT

IN RELIGIOSOS ET PAVPERES LIBERALITATE RECOGN(IT)A

INTVENDA LIBERTATE ACERRIMVS DERENSOR

SEMPER FVIT

HEC SOLVM RELIQVIT

NOMINI GLORIAM POSTERIS DOLOREM

AETERNITATI MEMORIAM

OBIT A(NNO) D(OMINI) 1627 DIE 9 MEN(SIS) DECEMBRIS AETATIS SVE 57,

oraz swojej żony, Zofii w Bogdanowa (wieś koło Miechowa), z napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

GENEROSA ZOFIA DE BOGDANOW

GENEROSI SAMVELIS IAVORNICKI

IVDICIS SVRROGATI TERRE VIELVNENSIS

CONSORS

OMNE EXCEPTIONE DIGNISSIMA

NANC NOBILITAS ET ANTIQVITAS GENERIS COMITAS MORV(M)

ZELVS FIDEI

SVMME RECOMMENDABANT

ERGA RELIGIOSOS ET PAVPERES CHRISTI

QVASI IPSA ALEBAT FOVEBAT

LIBERALIS BENEFACTRIX

TVMVLARI HIC VOLVIT

CVIVS MEMINISSE VT EST PIVM

SIC EIVS PYS MANIBVS

PARANTARE EST OBLIGATORVM

OBYT A(NNO) D(OMINI) 1660 DIE MEN(SIS)

AETATIS SVE 80 [16] .

- Ci Jaworniccy skoligaceni byli z Krasińskimi poprzez małżeństwo córki Gabriela, Katarzyny Krasińskiej i Aleksandra Jawornickiego piszącego się z Woli Morawickiej, dziedzica Obic. Katarzyna Krasińska ma również swój nagrobek w Kaplicy Krasińskich z napisem:

D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO)

TV DEPOSIT ZŁOZONY CIAŁA SMIERTELNEGO

ZOSTAIE PRZES SLACHCICA ZACNIE ZRODZONEGO

A IEZDEM IA STRAPIONY PRZEZWISKIEM MAŁŻONEK

CZO DAIAE NA MARMVRZAE TAEN TO VPOMINEK

NA IMIE ALEXANDER Z OBICZ IAWORNICZKI

DZIEDZIC WŁASNY NA WOLI Y WSI MORAWICZKI

WIELMOZNEY KATARZYNIE Z DOMV KRASINSKIEGO

NIE OPVSZCZAM TV ZARAZ Y LANCKORONSKIEGO

RODZICIEL IEY KAPLICE FVNDATOR ZOSTAIE

NIESZYRZE SIE KTO BYŁA DO VWAGI DAJE

A W TYSIACZNEM SZESCETNYM SZEZDZIESIATYM SZOSTYM

ROKV NIEVZYTA SMIRC POŁOZYŁA MOSTYM

W LAT DWVDZIESTV Y CZTIRECH WIEK SWOY SKONCZYŁA

WEDŁUG SWIATA DOSC MAŁOY NIE BARZO SIŁA

DWVDZIESTEGO SZOSTEGO DNIA MAIA VMARŁA

I TAK SMIERCIA TYRANSKA POIEDINEK STARŁA

KAPŁANIE MIEYSCA TEGO WIECZNIE ZOSTAIĄCY

W MODLITWACH ZA DVSZĘ IEY NIE BĄDŹ VSTAIĄCY

LEC PRZY OFIERZE STRASZNY CHCIEY ZAWSZE WSPOMINAC

PONKTOW ERECTIIEY SWEY W NIWCZYM NIE ODMIENIAC [17] .

….Jedyną uwagę, na którą można sobie w tym miejscu pozwolić, to prośba uzmysłowienia sobie faktu podwójnego cudownego ocalenia Kaplicy Krasińskich z całym jej wyposażeniem podczas Wielkiej Wojny (1914-1918), oraz jeszcze straszliwszej Drugiej Wojny Światowej …

___________________________________________________________________________________________

Prace przy Kaplicy świętej Barbary prowadził

Grzegorz Wiatr, a za jego zgodą zacytuję jego na ten temat wspomnienie:

„Prace konserwatorskie przy ołtarzu św. Barbary oraz czterech epitafiach Gabriela, Mikołaja, Katarzyny i Aleksandra Krasińskich z kaplicy św. Barbary w Lisowie prowadziłem w latach 2002/2003. Cały projekt zainicjowany i finansowany był przez ks. Czesława Krzyszkowskiego, proboszcza i dobrodzieja parafii św. Mikołaja w Lisowie.

Sztuka XVII wieku była mi zawsze bliska. Miałem tą przyjemność pracować przy najwybitniejszych zabytkach epoki manieryzmu i baroku w Gdańsku, dlatego propozycję prac w kaplicy św. Barbary przyjąłem z dużą radością. Pomimo katastrofalnego ich stanu potrafiłem ocenić efekt końcowy, który przy zastosowanym materiale (marmur dębnicki, alabastry, Różanka, złocenia) zawsze jest spektakularny. Uwagę moją zwrócił także niezwykły poziom rzemieślniczy i artystyczny. Odkrywanie takich perełek a już praca przy nich jest czymś co najbardziej cenię w moim zawodzie.

Prace rozpocząłem od zebrania materiałów archiwalnych – starych zdjęć, opisów, analogii. Było to niezbędne, ponieważ spora część detali znikła bezpowrotnie. Dzięki starym fotografiom udało się wiele z nich odtworzyć. Tam gdzie ta metoda zawiodła, musiałem poszukać analogii- czyli jak dany element wygląda w podobnym obiekcie z tego samego okresu. W przypadku ołtarzy i epitafiów XVII. wiecznych z marmuru dębnickiego jest to o tyle zasadne, iż w kamieniołomie nie tylko wydobywano kamień, ale na miejscu wykonywano z niego całe elementy i detale a następnie rozsyłano po Polsce. Niektóre z nich robiono według projektów (abrysów) artystów zamiejscowych, ale większość rzeźb wychodzących z Dębnika była nie tylko produkowana przez miejscowych majstrów, ale także projektowana. Stąd jednolitość ich stylu.
Przez lata wiele detali zaginęło. Ich piękna możemy się tylko domyślać – np. kielich w lewej dłoni św. Barbary zastąpiony czymś co przypominało tłuczek, czy miecz w prawej dłoni. Oba te detale zastąpiłem kopiami z epoki – odlew XVII wiecznego kielicha ze Strożysk i kopia miecza z Muzeum Narodowego w Kielcach (XVII w.).

Brakujące detale marmurowe uzupełniłem oryginalnym kamieniem pozyskanym z nieczynnego już kamieniołomu Różanka na górze Zelejowa. Czarny” marmur” dębnicki z którego wykonane są epitafia i ołtarz to twardy ale kruchy materiał.

Z geologicznego punktu widzenia nie jest on marmurem lecz tzw. wapieniem zbitym. Do tego zaszczytnego miana brakuje mu struktury krystalicznej. Nie zmienia to faktu iż doskonale się poleruje choć dla rzeźbiarza to nie jest wymarzony kamień. Jest kruchy i kapryśny jak bryła węgla. Jednak jego niepowtarzalna, głęboka czerń, odpowiadająca gustom tamtej epoki przyćmiewała jego wady. Zresztą jego obróbka ograniczała się głównie do szlifowania. Stąd wykonane z niego obiekty to głównie płyty oraz detale architektoniczne. Elementy bardziej skomplikowane wykonywano z innych kamieni (marmurów, alabastrów), a nawet brązu, co połączone w jedną całość wiele zyskiwało na dekoracyjności. Kolor kamienia powodował iż nawet najbardziej wystające detale – jak gzymsy czy obramienia były niewidoczne, o liternictwie już nie wspominając. Dlatego regułą stało się podkreślanie detalu złoceniami a inskrypcje złocono w całości. Kamień ten swój główny atut – czerń zawdzięcza dodatkom bitumitów, które jednak pod wpływem czynników atmosferycznych dość szybko ulegały rozkładowi – głównie utlenieniu i odparowaniu.

Powierzchnia traci poler i staje się popielato- szara. Bardzo często aby choć częściowo przywrócić dawną świetność tym kamieniom smarowano je słoniną. Długoterminowe działanie takiego zabiegu nie trudno sobie wyobrazić, co odczułem dosłownie własnym nosem podczas czyszczenia lisowskich dębników parą wodną.

Koszt takiego zamówienia musiał być ogromny. Mogli sobie pozwolić na to tylko najbogatsi. Było to swego rodzaju kupowanie sobie nieśmiertelności a raczej pamięci. Bo czym jest epitafium- obiektem sztuki kościelnej, powstałej w związku z czyjąś śmiercią, nie ochraniający miejsca spoczynku zmarłego, ani nie funkcjonujący w czasie uroczystości pogrzebowych. Bardzo często powstawały one jeszcze za życia niedoszłego nieboszczyka. Spełniają one swoją rolę doskonale, opiewając cnoty denata po dziś dzień. Jeśli do tego dojdzie mistrzowska ręka wykonawcy to sukces gwarantowany, wart każdych pieniędzy. Pracowałem kiedyś przy XVII. wiecznym epitafium Marcina Rama z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, które mocno utkwiło mi w pamięci. Utkwiło nie za sprawą swojego bogactwa- (bo było skromne ale ładne), lecz swoistej desperacji jego właściciela aby pamięć po skromnym nauczycielu nie zaginęła. Za oszczędności całego swojego życia kupił dobre miejsce w Bazylice NMP w Gdańsku (filar obok zegara astronomicznego, z widokiem na ołtarz).Starczyło mu już tylko na skromną płytę i ucztę dla przyjaciół przez 10 lat w rocznicę jego śmierci. Kto by o nim pamiętał po 400 latach gdyby nie ten desperadzki krok? Swoją drogą dzisiejsze starania widoczne na cmentarzach , choć kosztowne, mają efekt zgoła odwrotny- lepiej o nich zapomnieć.
Wracając do Lisowa, to mistrzostwo wykonania nie wzięło się znikąd. W tym okresie kamieniołomy dębnickie były kierowane przez Włochów, był to tzw. włoski okres fabryki. W pierwszej połowie w. XVII dzierżawił i kierował nimi Bartłomiej Stopano, Włoch i kamieniarz Szymon Spadi, uważany również za Włocha. Pilnowali oni zapewne poziomu prac od strony technologicznej jak i artystycznej. Choć zdarzały im się wpadki natury technologicznej. Błędem brzemiennym w skutkach było przytwierdzenie alabastrowej figury św. Barbary do tła przy pomocy żelaznego dybla. Alabaster to nic innego jak gips – tylko krystaliczna jego forma. Gips w zetknięciu z żelazem powoduje bardzo szybką jego korozję. Żelazo zwiększa swoją objętość nawet 10-cio krotnie rozsadzając nawet najtwardsze skały. Tak było i w tym przypadku. Rzeźba rozpadła się na kilkanaście kawałków.
Metal, choć nieco innego kalibru był przyczyną zniszczeń epitafium Gabriela Krasińskiego.

Od samego początku zaintrygowało mnie charakterystyczne promieniste pęknięcie płyty powstałe od silnego punktowego uderzenia. Nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie fakt iż wybrzuszenie było na zewnątrz a nie jak wskazuje logika do wewnątrz. Odpowiedź przyszła po zdemontowaniu jednego z pękniętych fragmentów epitafium. Był to uzbrojony pocisk przeciwpancerny kaliber 75 mm z okresu II wojny światowej. Jak poinformowali mnie później saperzy miałem wiele szczęścia i niewiele brakło abym dopełnił dzieła zniszczenia razem ze swoim żywotem. Jak się później dowiedziałem, na terenie kościoła był punkt naprawy niemieckich czołgów. Nacierający Rosjanie ostrzeliwali kościół z przeciwległych wzgórz. Jeden z pocisków przebił 1,5m ścianę i utkwił od tyłu w epitafium Gabriela. Tkwił tam aż do 2003 roku. Gabriel Krasiński był fundatorem tej kaplicy i najwidoczniej bronił jej nawet zza grobu, zasłaniając ją swoją „dębnikową” płytą niczym piersią.

Minęło już osiem lat od zakończenia prac a nadal kaplica wymaga prac konserwatorskich- polichromia, oprawa okien czy złocona krata czekają na czujne oko konserwatora.