Zespół kościelny w Szewnie – i jego nieistniejacy dwór

Monika Bryła-Mazurkiewicz

Kościół w Szewnej

„Kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Szewnie jest trzecią z kolei świątynią szewieńską. Pierwszy kościół miał zostać ufundowany w połowie XIII w. przez biskupa Prandotę. Jego istnienie zostało potwierdzone w 1326 r., a potem w 1440 r. Był to kościół parafialny, drewniany, poświęcony czci św. Mikołaja. W pierwszej połowie XVII w. świątynia została rozebrana, a pochodzące z niej drzewo posłużyło do postawienia budynku szkoły. W 1652 r. wybudowano nowy kościół, tym razem murowany. W okresie potopu szwedzkiego, w 1657 r., został on złupiony i podpalony, zaś ołtarz i tabernakulum sprofanowane. Trud odbudowy kościoła podjął nowy proboszcz ks. Jan Hilary Kasztulski z Szewny. W 1741 r. kościół szewieński został konsekrowany przez ks. bpa Michała Kunickiego.

Niedługo potem świątynię rozebrano, ponieważ była „bardzo mała, ciemna, nikczemna, bez grobów, bez kaplic, bez naw bocznych, wieży, facjaty”. Na jej miejscu postawiono nową, ufundowaną przez ks. Sebastiana Pisulewskiego, proboszcza szewieńskiego, kanonika opatowskiego i sandomierskiego. Projekt nowego kościoła wykonał ks. Józef Karśnicki (właściwie Józef Karsznicki), ze skasowanego w tym czasie zakonu jezuitów. Zaprojektował on nie tylko samą świątynię, ale także całą przestrzeń wokół niej. Wykonał projekty dwóch wikarówek połączonych schodami, plebanii, domu służby kościelnej oraz otoczenia. W ten sposób stworzył bardzo ciekawy przykład zespołu kościelnego uformowanego na planie krzyża. Dłuższe jego ramię to: świątynia i plebania, zaś krótsze to wikarówki, ustawione w północno-zachodnim i południowo-zachodnim narożniku cmentarza kościelnego, oraz łączące je schody, prowadzące do ogrodu, gdzie stoi plebania. Poza głównym trzonem znajduje się dom służby kościelnej (w późniejszym okresie zwany domem zakonnic), który również wchodzi w skład szewieńskiego zespołu kościelnego. Całe założenie jak i poszczególne budynki, utrzymane są w stylu późnobarokowym.

Do robót przystąpiono w 1775 r., o czym świadczy data wyryta na cokole świątyni. Budowę kościoła nadzorował ks. Józef Karśnicki. Zatrudnieni przy niej byli: murmajster – jezuita Mikołaj Pawłowski, cieśla Sebastian, poddany z dóbr księży dominikanów klimontowskich, który wykonał dach i hełmy wież, stolarz – Franciszek Miler z Sandomierza, malarz – Walenty Michnowski z Sandomierza.

Kościół został ukończony w 1777 r. Stanowi go obiekt orientowany, trójnawowy, bazylikowy. Od zachodu znajdują się dwie wieże z kruchtami w przyziemiach. Od północy i południa na przedłużeniu naw bocznych są umiejscowione: zakrystia i skarbczyk. W części wschodniej kościoła, na osi prezbiterium, znajduje się ośmioboczna kaplica tzw. kapłańska część prezbiterium z ołtarzem głównym. We wnękach ścian kaplicy umieszczone są obrazy przedstawiające św. Mikołaja jako szafarza sześciu sakramentów. Siódmy, Najświętszy Sakrament zawarty jest w tabernakulum. Ołtarz główny, stojący pośrodku kaplicy, ma formę mensy z Arką Przymierza, z dużymi posągami dwóch cherubinów. Pod kapłańską częścią prezbiterium urządzona jest kaplica Grobu Chrystusa. Prawdziwą chlubą szewieńskiej świątyni jest rokokowa polichromia ścienna z ok. 1780 r., przemalowana i znacznie uzupełniana w drugiej połowie XIX w.

Równolegle z budową kościoła przystąpiono do stawiania pozostałych budynków wchodzących w skład założenia: plebanii, wikarówek połączonych schodami, domu służby kościelnej. Najdłużej trwała budowa plebanii. Została ona bowiem ukończona dopiero w II ćwierci XIX w., w okresie probostwa ks. Ignacego Grynfelda. Ciekawostką są podziemne korytarze łączące plebanię z wikarówkami.

W 1798 r. nieopodal świątyni, przy drodze prowadzącej do Gromadzic, założono cmentarz grzebalny. W następnych latach został on powiększony i ogrodzony pięknym kamienno-żeliwnym ogrodzeniem. Począwszy od drugiej połowy XIX w. szewieński zespół kościelny wzbogacał się o kolejne obiekty. W okresie probostwa ks. Grynfelda na cmentarzu przykościelnym, w miejscu furty (kruchty) prowadzącej do wsi, postawiono kaplicę św. Antoniego. Ponadto urządzono kaplice św. Anny i św. Izydora. Na cmentarzu grzebalnym wzniesiono kaplicę św. Juliana (ob. kaplicę pw. Męczeństwa św. Szczepana). W 1906 r. w wejściu głównym na teren cmentarza przykościelnego postawiono żelazną neogotycką bramę – dzieło pracowników Zakładów Ostrowieckich, powstałe docelowo jako kiosk na targi w Niżnym Nowogrodzie. W dwudziestoleciu międzywojennym staraniem ks. Władysława Gąsiorowskiego został nadbudowany dom służby kościelnej, wybrukowany plac przed kościołem, a w 1932 r. postawiony Dom Katolicki z neobarokową fasadą. W okresie powojennym, za czasów ks. Leona Rafalskiego rozbudowano Dom Katolicki, a pod schodami łączącymi wikarówki urządzono grotę Matki Bożej z Lourdes. Większość obiektów wchodzących w skład zespołu kościelnego w Szewnie jest chroniona poprzez wpis do rejestru zabytków. Po raz pierwszy w Szewnej, w ramach obchodów MIĘDZYNARODOWEGO DNIA OCHRONY ZABYTKÓW, zorganizowana została sesja popularno-naukowa przez następujących organizatorów:

którzy napisali do mnie pismo następującej treści:

Pamięć o dziedzictwie kulturowym i duchowym kształtuje tożsamość narodową. Bez znajomości przeszłości trudno jest budować przyszłość, nie tylko w jej aspektach kulturowych, ale także w tych najgłębszych – duchowych. Pięknie ujmuje to dewiza „Przeszłość – Przyszłości”, umieszczona nad wejściem do Świątyni Sybilii – Świątyni Pamięci, pierwszego polskiego muzeum narodowego.

Dla wiedzy o naszej przeszłości istotne znaczenie ma ochrona zabytków. Zabytki są świadkami przeszłych czasów, żywym świadectwem biegu historii, zmian kulturowych, cywilizacyjnych i politycznych. Odzwierciedlają poziom życia w danym państwie, regionie, miejscowości. Stanowią o wewnętrznej sile i tożsamości ludzi, którzy je tworzyli.

Zabytki to nasze dobro ogólnonarodowe, ale przede wszystkim regionalne i lokalne w skali województwa, powiatu i gminy. Stosunek do nich świadczy o naszej kulturze. Dbając o zabytki składamy hołd historii, tradycji, naszym przodkom.

Aby przybliżyć społeczeństwom ideę ochrony spuścizny minionych pokoleń w 1983 r. Komitet Wykonawczy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków (ICOMOS) ustanowił Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków obchodzony 18 kwietnia. Został on wpisany przez UNESCO do rejestru ważnych imprez o znaczeniu światowym.

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków daje doskonały asumpt do zaprezentowania zabytków o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa i ukazania bogatej spuścizny kulturowej w naszym kraju. Stwarza okazję do dyskusji na temat zabytków, ich rodzajów i sposobów ochrony. Jest także świętem tych wszystkich osób i instytucji, które na co dzień są zaangażowane na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

W Polsce główne obchody Dnia Zabytków odbywają się w Krakowie, Toruniu, Warszawie i innych obiektach z Listy UNESCO. Małe, kameralne uroczystości odbywają się w kilkudziesięciu mniejszych ośrodkach. Choć to jedno z najważniejszych świąt UNESCO w regionie świętokrzyskim jest akcentowane jedynie przez kilka miejscowości. W bieżącym roku Dzień Zabytków znalazł się w wachlarzu imprez m.in. Krasocina i Włoszczowej.

Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Mieczysława Radwana w Ostrowcu Świętokrzyskim realizując cele statutowe PTTK oraz wzorując się na swoim Patronie – niestrudzonym propagatorze idei ochrony zabytków i twórcy kilku muzeów, inicjuje na Ziemi Ostrowieckiej obchody Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków. Do współpracy w kreowaniu tego wydarzenia zaprosiliśmy Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Szewny im. Ks. Marcina Popiela „Sulima” oraz Stowarzyszenie Dziedzictwa Kulturowego Gminy Bodzechów „Kurhan”. Pomoc i wsparcie merytoryczne zaoferował Narodowy Instytut Dziedzictwa – Oddział w Kielcach.

W ramach obchodów organizujemy popularnonaukową poświęconą późnobarokowemu zespołowi kościelnemu w Szewnie. Ze względu na swą wartość historyczną i architektoniczną obiekt ten należy do najwspanialszych zabytków Ziemi Ostrowieckiej i Regionu Świętokrzyskiego, a dzięki aktualnie prowadzonym pracom konserwatorsko-restauratorskim na naszych oczach odzyskuje swój dawny blask.

Z uwagi na święta Wielkanocne i uroczystości parafialne w Szewnie sesja odbędzie się 14 maja.

Głęboko wierzymy, że podjęta przez nas inicjatywa będzie z pożytkiem dla naszej Małej Ojczyzny i lokalnej społeczności. W przyszłości zaowocuje kolejnymi przedsięwzięciami realizowanymi w ramach Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków”.

Niestety nie mam zdjęcia pana Waldemaa Ryszarda Broćka , który zaprezentował „Duchownych parafii szewieńskiej” – za czym bardzo ubolewam….

Podczas obrad obiecałem zamieścić moje wystąpienie dotyczące – zespołu dworskiego na terenie Szewnej oraz obrazki. Oto one: